ක්‍රි.පූ. 44, මාර්තු මස 15 වන දින රෝමානු සෙනෙට් සභිකයන් කණ්ඩායමක් විසින් සෙනෙට් රැස්වීමකදී ජුලියස් සීසර්ව මරා දමයි. පිහි ඇනුම් 23 ක් ඇතිව මෙම ඒකාධිපතියා මරණය අත්කර ගනියි. එහෙත් මෙම මරණයට වගකිව යුත්තේ කව්ද?සීසර්, ඝාතකයන්ගෙන් එක් අයෙකු දෙස බලා තම අවසන් හුස්ම හෙළූ බව ෂේක්ස්පියර්ගේ පාඨකයන් දනියි. සීසර්ගේ යහලුවෙක් වූ ඔහු නමින් මාර්කස් ජුනියස් බෲටස් වේ. “Et tu, Brute?” “බෲටස්, ඔබත්” යන්න සීසර්ගේ අවසන් වදන් බව “ජුලියස් සීසර්” නම් නාට්‍යයේ සදහන් වේ. තත්ත්වය එසේ වුවත් සීසර් සත්‍ය වශයෙන් ම එසේ පැවසුවේ යයි සනාථ කළ නොහැක. ඇතැම් වාර්තා අනුව ඔහු පවසා ඇත්තේ “ඔබත් මා දරුවා!” යනුවෙනි. එපමණක් නොව බෲටස් සීසර්ගේ ළඟම හිතවතෙක් හෝ ඝාතනයේ මහමොළකරු ද නොවේ.
මාර්කස් ජුනියස් බෲටස්ගේ පිලිමයක් (wikipedia.org)
ඝාතනය සැලසුම් කිරීමට කිහිප දෙනකුම සම් බන් ධ වූ අතර ඉන් මහ මොලකරු වූයේ වෙනත්ම පුද්ගලයෙකි. ඔහු නමින් ඩෙසිමස් ජුනියස් බෲටස් ඇල්බිනස් වේ. ඩෙසිමස්, මාර්කස් බෲටස්ගේ දුරින් නෑයෙකි. ෂේක්ස්පියර් විසින් ඩෙසිමස්ව සීසර් ඝාතනයට ඈදා නොමැති බැවින් ඔහු සියල්ලන්ටම අමතක වූ ඝාතකයෙක් වූ අතර මෙහි මහමොළකරු ද වූයේ මොහුයි. අනෙක් අතට, සීසර්ගේ ළඟින් ම හිඳ ඔහුට ද්‍රෝහී වුව්වකු වේ නම් ඒ සුප්‍රකට මාර්කස් බෲටස් නොව මේ කියන ඩෙසිමස් බෲටස් ය.ෂේක්ස්පියර් විසින් සීසර් ඝාතනය උදෙසා ප්‍රධාන වශයෙන් දෙදෙනෙක් යොදවයි. ඒ මාර්කස් බෲටස් හා කැසියස් ලොන්ගිනස් ය. ෂේක්ස්පියර් ඩෙසිමස් ව නාට්‍යට ඇතුලත් කරද ඔහුගේ නම ඩෙසියස් ලෙස වෙනස් කරයි. මෙම වෙනස්කිරීම සාමාන්‍යයෙන් ප්‍රකට ඉතිහාස කතාවට පාදක වන නමුත්, ඩෙසිමස් මෙම ඝාතනයේ මහමොළකරු බව ඓතිහාසික මූලාශ්‍ර සොයා බැලීමේ දී පෙනී යයි.බෲටස් හා කැසියස්ට වඩා ඩෙසිමස්, ජුලියස් සීසර්ට හිතවත් ව සිටියේය. සීසර් බලය ලබා ගැනීම උදෙසා කෙරූ සිවිල් යුද්ධයේ දී ඉහත දෙදෙනා සීසර්ට විරුද්ධව සිටියත් ඩෙසිමස් සීසර්ගේ ළඟින්ම ඔහුට පක්ෂපාතීව සිටියේය. සිවිල් යුද්ධයෙන් පසු සීසර් විසින් බෲටස්ට හා කැසියස්ට සමාව දී තම දේශපාලනඥයින් ලෙස පත්කර ගත් නමුත් සීසර් ඔවුන්ව විශ්වාස කලේ නැත.
ජුලියස් සීසර්ගේ පිලිරුවක්.(biography.com)
ඩෙසිමස් රෝම ප්‍රභූ පැලැන්තියට අයත් වූ අතර ඔහුගේ සීයා රෝම අධිරාජ්‍යය ස්පාඥ්ඥය දක්වා වර්ධනය කිරීමට සමත් විය. එනමුත් ඩෙසිමස්ගේ පියා එතරම්ම දක්ෂ නොවූ අතර මව කැරැල්ලකට ද අත ගැසීය. ඒ හේතුවෙන් ඩෙසිමස්ගේ පවුලේ කීර්තිය ක්‍රම ක්‍රමයෙන් අඩු වී ගියේය. ඉන්පසු සීසර් පැමිණ ඩෙසිමස්ට තම පවුලේ ගෞරවය නැවත නගා සිටුවීම සදහා අවස්ථාවක් ලබා දුන්නේ ය.
ඩෙසිමස් හොද අධ්‍යාපනයක් ලැබූ එඩිතර සෙන්පතියෙක් සහ යුධ වීරයෙකි. ඩෙසිමස් සීසර්ගේ හමුදාවට එක් වූයේ ඔහුට වයස විසි ගණන් වන විට දී රෝම අධිරාජ්‍යයට ගෝල් දේශය (ප්‍රංශය හා බෙල්ජියම) එකතුකර ගැනීමේ සටන් වලදීය. මෙම ගෝල් දේශය අත්පත් කර ගැනීමේ කාර්යයේදී ඉතා වැදගත් මෙහෙයක් ඉටු කල ඩෙසිමස්, සීසර්ට ගෝල් දේශය අත්කර දීමට සමත් විය. රෝමානු සෙනට් සභාවේ සිටි සීසර්ගේ සතුරන් සීසර්ව බලයෙන් පන්නා දැමීමට කටයුතු සිදු කරමින් සිටි අතර එය සිවිල් යුද්ධයකට පෙරලුණි. මෙම සිවිල් යුද්ධයේදී ඩෙසිමස් සීසර්ට පක්ෂපාතීව සිටියේ ය. ඉන්පසු නැවතත් ගෝල් දේශයේ මධ්‍යධරණී කොටසේ සටනකදී ඩෙසිමස් ජයග්‍රහණය කලේය. එමනිසා සීසර් ඩෙසිමස්ව ගෝල් දේශයේ ආණ්ඩුකාරයා ලෙස පත්කොට වෙනත් පෙදෙසක ඇති සටන් සදහා ගියේය. ඉන් වසර හතරකට පමණ පසු එනම් ක්‍රි.පූ. 45 දී සීසර් තම යුධ ජයග්‍රහණ ඇතිව විජයග්‍රාහීව රෝමයට පිවිසියේය. මෙසේ රෝමයට යන විට සීසර් අසලින්ම ඩෙසිමස් ද සිටියේය. මෙතරම් සීසර්ට පක්ෂපාතීව සිටි ඩෙසිමස් මින් මාස නමයකට පසු සීසර්ව ඝාතනය කලේ ඇයි?
ඩෙසිමස්ගේ පිලිරුවක්. (Quora.com)
බොහෝ රෝමානු වැසියෝ සීසර්ට තිබූ බලය පිලිබද බියකින් සිටිය හ. රෝම අධිරාජ්‍යය ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රාජ්‍යයක් යැයි කීවද එහි මේ වන විට තිබුනේ මිලිටරි ඒකාධිපතිවාදයකි. සීසර් ඊජිප්තුවේ ක්ලියෝපැට්රා රැජිණව තම අනියම් බිසව බවට පත්කර ගත්තේය. ක්‍රි.පූ. 44 මාර්තු මස වන විටදී ඇය රෝමය අවට පිහිටි සීසර්ට අයත් ස්ථානයක විසීමටද පැමිණි අතර ඇගේ ලාබාල දරුවා සීසර්ගෙන් ජන්මය ලද බවද පැවසීය. මේ සියල්ල රෝම සංස්කෘතිය හිස් මුදුනින් පිලිගත් අයගේ දෝෂාරෝපණයට හේතු විය.
ඩෙසිමස් නිදහසට වඩා ගෞරවය ගැන වැඩි සැලකිල්ලක් දැක්වූ අයෙක් බව ඔහුගේ ලියුම්වලින් ගම්‍ය වේ. රෝමයට විජයග්‍රාහීව පැමිණෙන විට සෙන්පතිවරුන් උදෙසා පෙළපාලියක් සූදානම් කිරීමට ඩෙසිමස් උත්සහ ගත්තද සීසර් එයට අවසර දුන්නේ නැත. සීසර් ඩෙසිමස්ට විවිධ දෑ ලබා දුන්නද ඔහුට ලැබිය යුතු ගෞරවය සීසර් ලබා දුන්නේ නැත.මෙකල වන විට සීසර්ගේ නෑදෑයෙක් වූ ගායස් ඔක්ටේවියස් නැගීගෙන පැමිණියේය. ඔහු සොල්දාදුවෙක් නොවූ නමුත් කපටි දේශපාලනඥයෙකි. මොහු සීසර්ගෙන් පසු ඔහුගේ තැන ලබා ගන්නවා දැකීමට ඩෙසිමස් කැමති වූයේ නැත. එපමණක් නොව ඩෙසිමස්ගේ බිරිද අයත් වූයේ සීසර්ගේ පවුල සමග එදිරිවාදීව සිටි පවුලකටයි.මේ හේතුවෙන් ඩෙසිමස් මූලිකත්වය ගෙන තවත් හැට දෙනෙකුද එක්ව ක්‍රි.පූ. 44 දී සීසර්ගේ ඝාතනය සැලසුම් කිරීමට පටන් ගත්තේය. සීසර්ව සෙනට් සභාවේදී ඝාතනය කිරීමේ අදහස ගෙනාවේ කැසියස් විසිනි. එය ක්‍රියාත්මක කලේ ඩෙසිමස් විසිනි. මන්ද සෙනට් සභාවේ සීසර් විශ්වාස කල අයෙකුට සිටියේ ඩෙසිමස් පමණි.
ජුලියස් සීසර්ගේ ඝාතනය සිත්තරෙකුගේ (Cecil Doughty) ඇසින්. (bookpalace.com)
ඝාතනයට පෙර දින සීසර්ගේ නිවසේ රාත්‍රී ආහාරය සදහා ඩෙසිමස් ද සහභාගී වී සිටියේය. තමාව ඝාතනය කිරීමට යන බවට පැතිරෙන කටකතා හේතුවෙන් සීසර් පසු දින දී සෙනට් රැස්වීමට නොයාමටද තීරණය කලේය. මෙය දැනගත් පසු ඩෙසිමස් සීසර් හමුවට පැමිණ ඔහුගේ හිත වෙනස් කර සෙනට් රැස්වීමට රැගෙන ආවේය. එහිදී සීසර් ඝාතනය විය. මෙම ඝාතනයෙන් පසු ඩෙසිමස් අනෙක් ඝාතකයන්ට ආරක්ෂාව සැපයූයේ ය. එකල නගරයේ ආරක්ෂාවට සිටි භටයන් මෙන් දෙගුණයක ග්ලැඩියේටර් හමුදාවක් ඩෙසිමස් සතුව තිබුණි. මුලදී රෝම වැසියන් මෙම ඝාතකයන්ට උදව් කල නමුත් සීසර් ඝාතනයෙන් පසු ඔහුගේ අනුගාමිකයන්ගේ බලය දුටු විට එය ක්‍රමක්‍රමයෙන් වෙනස් විය. ඩෙසිමස් ඔක්ටේවියස්ට අකමැති වුවත් ඔක්ටේවියස් ඩෙසිමස් සමග බලය හඹා යෑමේ අරගලයට එකතු විය. එනමුත් වැඩි කල් යාමට මත්තෙන් ඩෙසිමස්ගේ හමුදාව ඔහුව අතහැර දැමූ අතර ඔක්ටේවියස් ද ඩෙසිමස් ව අතහැර දැමීය. ඉන්පසු සටනකදී ඩෙසිමස් පරාජය වී සතුරන් අතට පත්ව පසුව ඝාතනයට ලක් විය. බෲටස් හා කැසියස් සටනකින් පරාජය වී සියදිවි නසා ගත් අතර ඔක්ටේවියස් බල අරගලයේ නියුතුව අවසානයේ රෝමයේ පලමු අධිරාජ්‍යයා ලෙස නම් දැරීය.
මූලාශ්‍ර:
1) The ides of March: Julius Caesar is murdered (History Channel)
2) Julius Caesar’s assassination: 10 facts about the Ides of March murder (The Telegraph)
3) The Murder of Julius Caesar
කවරයේ පින්තූරය – Vincenzo Camuccini විසින් අඳින ලද සීසර්ගේ ඝාතනය දැක්වෙන සිතුවමක්.(Public Domain)
